İlahi dinlərdə ortaq inanc əsaslari
İnsanlar “həyatımın mənası və məqsədi nədir; ölümdən sonra nə olacaq; Cənnət və Cəhənnəm necə yerdir; hər şey necə var olub, həyatın mənbəyi nədir, mən daxil olmaqla, bütün varlıqları yaradan üstün Yaradıcını necə tanıya bilərəm; uca Yaradıcının məndən istədiyi nədir; yaxşı, pis, doğru, yanlış nədir?” kimi sualların cavablarını əsrlərlə axtarmış və bu haqda düşünmüşlər. Mütəfəkkirlər bu mövzularda nəzəriyyələr yaratmış, müxtəlif fikirlər irəli sürmüşlər. Ancaq bu sualların cavabları mütəfəkkirlərin təlimlərində deyil, İlahi dinlərdə mövcuddur. Çünki insanın ağıl və məlumatı çox məhduddur. Yuxarıdakı sualların ən doğru cavabları Rəbbimizin endirdiyi haqq dinlərdədir.
Belə ki, Allah, müxtəlif dövrlərdə elçilər və kitablar göndərərək insanlara yol göstərmişdir. Beləliklə, ilk insan olan hz. Adəmdən (əs) etibarən insanlar Allah'ın varlığından və əmrlərindən xəbərdar edilmişlər, həyatla bağlı sualların ən doğru və hikmətli izahını haqq dinlərdə tapmışlar.
Burada əhəmiyyətli bir mövzunun üzərində dayanmaq lazımdır. Haqq dinlər göndərildikləri dövrlərin mühit və şərtlərinə görə fərqli hökmlərdə olsalar da, əsasən, eyni inanc və əxlaq modelini insanlara təqdim etmişlər. Hamısı Allah'ın varlığını, təkliyini, sifətlərini, insanın və bütün varlıqların yaradılış məqsədini, Allah'a necə qul olacağını, Allah'ın bəyəndiyi ideal rəftarı, davranış və həyat formasını, yaxşını-pisi, doğrunu-yanlışı, insanın dünyadakı həyatını necə tənzimləməsini, sonsuz həyatı üçün nə edəcəyini və bunun kimi mövzularda eyni həqiqətləri insanlara çatdırmışlar.
Hal-hazırda dünya əhalisinin böyük əksəriyyətini üç İlahi dinin mənsubları - yəhudilər, xristianlar və müsəlmanlar təşkil edir. Yəhudilərin müqəddəs kitabı “Əhdi-Ətiq” 39 kitabdan ibarətdir. Bunların beşinin hz. Musaya (əs) vəhy edilən Tövratın hissələri olduğu qəbul edilir. Digər kitablar isə Tövratdan sonra digər yəhudi peyğəmbərlərinə vəhy edilən və ya onların işlərini izah edən yazılardır. “Tövrat” sözünün Əhdi-Ətiqin hamısına aid edildiyi də məlumdur. Bu kitab ümumi qəbul edilmiş və bütün Əhdi-Ətiq kitabları “Tövrat” kimi xarakterizə edilmişdir. Əhdi-Cədid adlandırılan İncil isə xristianların müqəddəs kitabıdır və dörd İncil və məktublar hissələrindən ibarətdir. Yəhudilik və xristianlıq zaman ərzində bəzi dəyişikliklərə məruz qalsa da, burada haqq dinə aid bir çox inanc əsasının və əxlaqi dəyərin qorunduğu görünür. Üç İlahi dinin müqəddəs kitabları arasındakı ortaq inanc əsasları və əxlaqi dəyərlərin təsbit edilməsi üç dinin mənsublarının bir-birini daha yaxından tanımasına və bir-birinə daha çox yaxınlaşmasına vasitə olar. Beləliklə, Allah'a səmimi iman gətirənlərin ittifaqı üçün lazım olan mühit də meydana gələr.
İndiki zamanda bir çox xristianın və yəhudinin İslam haqqında və bir çox müsəlmanın da xristianlıq və yəhudilik haqqındakı düşüncələri şifahi məlumatlara əsaslanır. Ümumiyyətlə, bu məlumatlar ailə və yoldaşlardan, televizor və qəzet xəbərlərindən əldə edilən məlumatlardan ibarətdir. Ancaq bu qaynaqlar insanlara çox vaxt yanlış məlumatlar verir. Şübhəsiz, müraciət ediləcək qaynaqlar yəhudiliyin əsası olan Tövrat, xristianlığın əsası olan İncil və Rəbbimizin göndərdiyi son haqq kitab olan Quran olmalıdır. Sonrakı səhifələrdə Tövrat və İncildəki inanc əsasları ilə Allah'ın Quranda bizə bildirdiyi hökmlər və əmrlər ölçü götürülərək, xristianlıq, yəhudilik və İslamın ortaq inanc əsaslarından bəziləri araşdırılacaq. Bu ortaq inanc əsasları yer üzündəki fikri mübarizənin üç İlahi din arasında deyil, bu dinlərlə darvinist, materialist və ateist ideologiyalar arasında getdiyini göstərir.
Quran ayələrində, İncil və Tövratdakı hissələrdə ortaq inanc əsasları aşağıda verilmişdir.
