Hz. Muhəmmədin (səv) kitab əhlinə olan nümunəvi münasibəti
Müsəlmanların hər mövzuda olduğu kimi, kitab əhlinə qarşı davranışlarına da ən gözəl nümunə Peyğəmbərimizdir (səv). Hz. Muhəmməd (səv) yəhudi və xristianlarla həmişə mehriban, ədalətli və mərhəmətli davranmış, İlahi dinlərin mənsubları ilə müsəlmanlar arasında sevgi və qarşılıqlı anlaşmaya əsaslanan mühit yaradılmasını istəmişdir. Peyğəmbərimizin (səv) dövründə və ondan sonra xristian və yəhudilərin öz dinlərini istədikləri şəkildə yaşamalarına icazə verən və müstəqil camaatlar kimi varlıqlarını davam etdirmələrinə şərait yaradan müqavilələr bağlanmış və zəmanətlər verilmişdir. İslamiyyətin ilk illərində Məkkəli müşriklərin əziyyət və təzyiqlərinə məruz qalan müsəlmanların bir qismi Peyğəmbərimizin (səv) nəsihəti ilə Efiopiyadakı xristian Kral Nəcaşiyə sığınmışdılar. Peyğəmbərimizlə (səv) birlikdə Mədinəyə köçən möminlər isə Mədinədə yaşayan yəhudilərlə bir yerdə yaşamışdılar. İslamın yayılması dövründə də Ərəbistandakı yəhudi və xristian birliklərinə göstərilən tolerantlıq prinsipi müsəlmanların kitab əhlinə qarşı anlayış və ədalətinin nümunəsi kimi tarixə yazılmışdır.
Buna nümunə olaraq, sevimli Peyğəmbərimiz hz. Muhəmmədin (səv) xristian olan İbn Harris bin Kəb və qövmünə yazdırdığı sazişin mətnində belə deyilir:
“Şərqdə və Qərbdə yaşayan bütün xristianların dinləri, kilsələri, canları, ismətləri və malları Allah’ın, Peyğəmbərin və bütün möminlərin himayəsindədir. Xristianlıq dinini yaşayanlardan heç kim istəmədən İslamı qəbul etməyə məcbur edilməyəcək. Xristianlardan biri hər hansı bir cinayətə və ya haqsızlığa məruz qalarsa, müsəlmanlar ona kömək etmək məcburiyyətindədirlər”. 8
Hz. Muhəmməd (səv) Evs və Həzrəc qəbilələri ilə bağladığı Mədinə sazişinə əsasən, yəhudilərin də iştirak etməsinə icazə vermiş, beləliklə, yəhudilərin müsəlmanların arasında ayrı dini qrup kimi varlıqlarını davam etdirməsinə şərait yaradılmışdır. Mədinə sazişinin “Əvf yəhudiləri inananlarla birlikdə xalq yaratdılar. Yəhudilərin dini özlərinə, müsəlmanların dini özlərinədir” hökmü ilə müsəlmanların yəhudilərin ənənələrinə və inanclarına göstərdiyi hörmətin bünövrəsi Peyğəmbərimizin (səv) dövründə qoyulmuşdur. Şübhəsiz ki, bu anlayış Allah’ın Quranda bildirdiyi: “Sizin dininiz sizə, mənim dinim də mənədir” (Kafirun surəsi, 6) hökmünün ən gözəl təcəllilərindən biridir.
Hz. Muhəmməd (səv) Rəbbimizin əmr etdiyi əxlaqın tələbi olaraq kitab əhlinə qarşı yalnız anlayış və mərhəmət göstərməklə kifayətlənməmiş, İslam hakimiyyəti altındakı yəhudi və xristianların qorunmasının vacib olduğunu səhabələrinə də öyrətmişdir. Şəxsən Peyğəmbərimiz (səv) tərəfindən kitab əhlinə verilən imtiyazlar müsəlmanların kitab əhlinin can və mal təhlükəsizliyini zəmanət altına aldıqlarını və onlara inanc və ibadət azadlığı verdiklərini göstərir. Peyğəmbərimizin (səv) nəcranlılarla bağladığı müqavilədəki maddələr də diqqətəlayiqdir:
“Nəcranlıların və təəbələrinin canları, malları, dinləri, var-yoxları, ailələri, kilsələri və sahib olduqları hər şey Allah’ın və Peyğəmbərin zəmanəti altına alınacaq.
-Heç bir yepiskop və ya keşiş kilsəsindən, ya da monastırından məhrum edilməyəcək və heç bir keşiş keşişlik həyatını tərk etməyə məcbur edilməyəcək. Onlara heç bir əziyyət verilməyəcək, ya da alçaldılmayacaq və torpaqları ordumuz tərəfindən işğal edilməyəcək.
Ədalət istəyən ədalət görəcək, nə zalım olacaq, nə də zülm ediləcək”. 9
Bundan başqa, Rəsulullahın (səv) kitab əhlinin toylarında iştirak etdiyinə, xəstələrinə baş çəkdiyinə dair rəvayətlər var. Hətta hz. Muhəmməd (səv) xristianların onu ziyarət etməsi zamanı əbasını sərmiş və onlara oturmağı söyləmişdir. Peyğəmbərimizin (səv) vəfatından sonra da müsəlmanların kitab əhlinə göstərdiyi gözəl əxlaqın əsası hz. Muhəmmədin (səv) həyatı boyu bu birliklərə qarşı göstərdiyi şəfqətə əsaslanır.
8. İbn Hişam, Ebu Muhammed Abdulmelik, Es-Siretü'n-Nebeviyye, Daru't-Türasi'l-Arabiyle, Beyrut, 1396/1971, II/141-150; Yrd. Doç. Dr. Orhan Atalay, Doğu-Batı Kaynaklarında Birlikte Yaşama, Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı Yayınları, İstanbul, 1999, s. 95
9. (Majid Khoduri, İslam'da Savaş ve Barış, Fener Yayınları, İstanbul, 1998, s. 209-210)
